Artis directeur Rembrandt Sutorius heeft zijn handen vol aan wat allang niet meer enkel een dierentuin is. De dieren huizen in historisch erfgoed omhuld door een botanische tuin vol beeldende kunst. Het geheel wordt geflankeerd door het Artis-Groote Museum, Artis-Micropia en het Artis-Planetarium. Dit jaar ontstond het PAN campagnebeeld door de ogen van Sutorius.
Het zwarte beeld zuigt je blik op. Er zijn abstracte ronde vormen, maar als je beter kijkt zie je dat in de hoek de felgekleurde krul van een kameleonstaart verdwijnt, een bacterie rondtolt, een plant opdoemt en er een kwal over het PAN-logo schuift. ‘Kijk, dit hier is een bloem gemaakt met artificial intelligence’, zegt Rembrandt Sutorius door wiens ogen het campagnebeeld van de PAN dit jaar werd ontworpen. Al het leven komt erin samen en doemt op uit het zwart als planeten in het heelal. ‘Ik wilde ook de kosmos erin, want de oerknal is het ontstaan en het leven begint met licht en water. Vandaar ook de oorsprong in het midden van het beeld, onze ster. Op deze manier is voor mij alles vertegenwoordigd en ook de verbondenheid daartussen.’
Sutorius houdt kantoor in het hart van het dierenpark, waarvan hij sinds 2017 directeur is. Op de achtergrond zijn volop dierengeluiden hoorbaar en voor het raam vliegt een imposante gier. Aan de wanden hangen Artis campagnes uit voorbije jaren, allemaal ontworpen door kunstenaars. De directeur van Artis vertelt dat hij vereerd was toen de PAN hem vroeg om dit jaar het ontwerp voor de campagne te verzorgen. De kunstbeurs wilde de natuur centraal stellen en is daarvoor bij Artis aan het juiste adres. De relatie van de natuur met de kunsten ligt al besloten in de volledige naam van het 185 jaar oude instituut: Natura Artis Magistra, ofwel de natuur is de leermeesteres van de kunst en wetenschap. ‘Ik was verrast door het verzoek van de PAN, maar op een bepaalde manier is het logisch, omdat Artis van oudsher met kunst bezig is. We grijpen de kans aan om het verhaal te vertellen over hoe alles met elkaar verbonden is.’
Wisselwerking
Sutorius liep met mensen van de PAN en met kunstenaar Sef Hansen door het park waar hij de schatkamer toonde waaruit ze konden putten: de dieren, planten en bomen, het onzichtbare leven van schimmels, algen, virussen en bacteriën in Micropia, het heelal in het Planetarium en hoe de mens met dit alles verbonden is ervaarden ze in het Groote Museum. Hij deelde de ideeën die hij tot uiting wilde laten komen in het campagnebeeld dat Hansen creëerde. ‘Hoe kunnen we laten zien dat de natuur zoals je die in Artis kunt beleven, over alles gaat: van het allerkleinste tot het allergrootste. Dat was de uitdaging aan het begin van de reis die we met de kunstenaar maakten. In verschillende stappen hebben we het met elkaar gevisualiseerd’, zegt Sutorius.
Kunst en natuur vormen een wederzijdse inspiratie, vertelt Sutorius. Van oudsher is veel kunst gebaseerd op de natuur. Kunstenaars komen in het park schetsen of raadplegen de afbeeldingen in de monumentale collectie van de Artis-Bibliotheek. Dierverzorgers raakten op hun beurt weer geïnspireerd door de kunstenaars die zij in de dierentuin zagen werken en gingen zelf ook aan de slag. Zo zijn de bekende grote witte dinosauriërs die bij het aquarium staan van de hand van reptielenverzorger Boudewijn Bollee. En zij zijn niet de enige; de dierentuin heeft een flinke collectie beeldende kunst tussen het groen staan. De Japanse Boeddha uit 1724 is het oudste beeld en het bronzen steenuiltje, door het personeel geschonken bij het 175-jarig bestaan van Artis, het jongste. Verborgen kunst is er ook: in de collegezaal hangt weliswaar een aantal schilderijen, maar het overgrote deel van de omvangrijke collectie bevindt zich nog in een depot. ‘Het is een toekomstdroom om dat open te stellen’, zegt Sutorius.
ARTISt in Residence
Andersom heeft de dierentuin kunst nodig om zijn verhaal te vertellen. ‘Kunst is essentieel om te tonen waar wij als Artis voor staan’, aldus Sutorius. ‘Onze missie is mensen te inspireren en activeren om op een verantwoordelijke manier met de natuur om te gaan. Sommige dingen zijn moeilijk uit te leggen, want die moet je voelen. Daar kan kunst echt een rol bij spelen, om een andere invalshoek of perspectief te geven of om een andere emotie te triggeren. Kunst geeft verwondering, doet je dingen op een andere manier beseffen. Het gaat om hart en mind.’
Daarom heeft Artis ook het ‘ARTISt in Residence’ programma in het leven geroepen. Van oudsher komen kunstenaars van de Rijksakademie naar het park om te tekenen en schilderen. Dit jaar is kunstenaar Floris Schönfeld de resident. Dat levert verrassende invalshoeken en methoden op om op een heel andere manier het dierentuin leven te ervaren. Zo schoot Schönfeld beelden door de ogen van de zeeleeuwen, door middel van een camera die hij op een visvorm monteerde en te water liet – alles in nauw overleg met de verzorgers. Ook kinderen worden uitgedaagd om de natuur artistiek te vertalen in de Artis-Ateliers. ‘Mijn kinderen doen daar ook aan mee’, vertelt Sutorius die met zijn gezin in de dienstwoning in de dierentuin woont. Hij relativeert direct het idee van een jeugd met grote scharen vriendjes en vriendinnetjes die zo’n gedroomde woonplek oplevert: ‘Alle kinderen in de buurt hebben al een Artis-jaarkaart, dus van enig nepotisme is geen sprake.’
Artis heeft naast alle kunst ook een rijke erfgoedcollectie waarvan het onderhoud de nodige hoofdbrekers kost. Is dat een lust of een last? Sutorius: ‘De sfeer van het park wordt bepaald door het stenen erfgoed, maar ook door de monumentale bomen zoals de 275 jaar oude Heimanseik. Het is belangrijk om de historie te behouden, maar in financieel opzicht een last. Het iconische aquarium uit 1881 wordt nu gerestaureerd; kosten 47 miljoen, waarvan er nog enkele miljoenen te verwerven zijn. Maar ik weet zeker dat we als samenleving met elkaar het gebouw willen redden. De heropening is gepland voor 2025 als Amsterdam 750 jaar bestaat. Een cadeau voor de stad, net als in de 19e eeuw toen de gemeente bij het Artis genootschap bedong dat het gewone volk ook naar binnen mocht.’
De Artis directeur vindt het PAN-campagnebeeld geslaagd. ‘De natuur zit er goed in. Dat is ook de kunst waar ik zelf het meest van geniet. Bij mij thuis hangen op de natuur geïnspireerde werken en foto’s van landschappen. Daar word ik op een bepaalde manier rustig van.’ Kunstenaar Olafur Eliasson die de zon liet ondergaan in Tate Modern (The weather project, 2003), is een inspirerend voorbeeld voor Sutorius. ‘Zijn werk heeft een bepaalde eenvoud waardoor je relativeert en je weer even nietig voelt – dat ervaar je ook als je in de koepel van het Planetarium van Artis zit. Nederig over hoe weinig we weten, ondanks alle vergaarde kennis.’
PAN Amsterdam 19-26 november, pan.nl – Artis Amsterdam, dagelijks geopend, artis.nl