Schotland heeft met de komst van The Kelpies zijn eigen niet te missen landmark gecreëerd. Met Andy Scotts sculptuur van twee stalen paardenhoofden van gigantische proportie zet de regio Falkirk zich opnieuw op de kaart.
Zelfs als je op weg bent over de Schotse wegen met The Kelpies als bestemming, schrik je als ze ineens opdoemen vlak langs de snelweg boven de vangrail – als twee paardenhoofden die plots boven de deur van een stal uitsteken. Ze zijn immens, maar in een flits voorbij, zoevend over de M9 tussen Glasgow en Edinburgh. Afslag Falkirk, waar je vroeger voorbij zou zijn gereden, biedt nu twee goede redenen om af te slaan: ’s werelds grootste paardensculptuur The Kelpies en ’s werelds enige roterende scheepslift het Falkirk Wheel.
De twee stalen paardenhoofden rijzen uit boven het vlakke maaiveld. Op foto’s rijzen op de achtergrond de Schotse heuvels op, maar de werkelijkheid is weerbarstiger; de snelweg loopt pal langs de sculpturen. Het voorbijrazende verkeer zie je niet alleen, maar hoor je ook. Spijtig, alsof de paarden op de verkeerde plaats halt hebben gehouden, maar als je ze nadert blijkt hun positie nauwkeurig bepaald. Ze staan sinds 2014 als twee wachters van bovenaards formaat bij het kleine sluisje waar het Forth en Clyde kanaal wordt verbonden met de Firth of Forth. Het duo flankeert ieder een zijde van het smalle kanaal. Het ene paardenhoofd staat relaxed en kalm met de neus naar beneden. Het andere hoofd is van een steigerend paard, de nek is gestrekt en de mond is opengesperd naar de lucht gericht. Met een hoogte van dertig meter zijn ze het grootste kunstwerk in de publieke ruimte in Schotland en de grootste paardensculptuur ter wereld. Daarbij horen grote getallen: zo wegen de hoofden ieder 300 ton en zijn gebouwd op een 1.200 ton wegende fundering van met staal versterkt beton. De paardenhoofden bestaan uit 928 roestvrije stalen platen die aan elkaar zijn gesmeed en de huid vormen over het stalen skelet. Elk staalplaatje is uniek.
De sfeer die de zilverkleurige paardenhoofden uitstralen wordt mede bepaald door het veranderlijke Schotse weer. Voorbijglijdende wolken worden weerspiegeld in het matglanzende staal en het zonlicht werpt schaduwen over de paardennekken. De regen laten de edele dieren onaangedaan van zich afglijden. ’s Avonds worden de paarden van binnenuit verlicht en ontstaat al naargelang van het gekozen kleurenpalet een wonderlijke of wat spookachtige uitstraling.
Werkpaarden
De Schotse beeldend kunstenaar Andy Scott (1964) is de ontwerper van The Kelpies. Scott studeerde aan de Glasgow School of Art en is bekend om zijn grootschalige beelden voor de publieke ruimte. The Kelpies zijn niet de eerste paarden die hij maakte. Naast de M8 bij Glasgow staat The Heavy Horse, een 4,5 meter hoog stalen paard op vier benen met vlechtjes in haar manen. In het Australische Queensland staat Arabesque, ook van staal, in fiere galop naast de baai. En zo zijn er meer paarden, dieren en mensen die het portfolio van Scott bevolken. Er is een tijd sprake geweest van het plaatsen van een vijfentwintig meter hoog Fries draadstalen paard van Scotts hand op de Afsluitdijk. Kenmerkend voor zijn werkwijze is het vertalen van zijn ontwerptekeningen in uitvoeringen waarbij hij stalen plaatjes fabrieksmatig assembleert tot metershoge sculpturen.
Scott wil met The Kelpies de werkpaarden uit het verleden eren. De dieren waren belangrijk voor de Falkirk regio in tijden van de Industriële Revolutie; ze werkten niet alleen op het land, maar vooral als trekpaarden voor de schepen die over de kanalen de goederen van Falkirks bloeiende industrie vervoerden naar Glasgow en Edinburgh. Staal, bakstenen en kolen vergden de nodige paardenkrachten; het Schotse Clydesdale ras was daar ideaal voor. Voor The Kelpies koos Scott twee Clydesdale paarden als zijn modellen: Baron en Duke die zelfs naar maatstaven van het Clydesdale ras uit de kluiten gewassen waren met hun hoogte van 1,84 en 1,80 meter. De perfecte muzen voor The Kelpies, vond Scott.
De eerste schetsen voor The Kelpies maakte Scott in 2006 op uitnodiging van British Waterways. Om fondsen voor het project te werven, voerde hij het ontwerp uit in een eerste schaalmodel. Een jaar later ontwierp hij geïnspireerd door zijn muzen een tweede maquette van The Kelpies, schaal 1:10. Deze is gebruikt om het model voor de paarden op ware grootte te digitaliseren als grondslag voor de fabricage. Er waren 150 vrachtwagenladingen nodig om de onderdelen te vervoeren naar de plek waar The Kelpies opgetrokken werden. In negentig dagen werd de klus geklaard. De opening van The Kelpies vond plaats op 21 april 2014.
Kwaadaardige schepsels
De paardensculptuur is vernoemd naar de Schotse mythologie over kelpies: bovennatuurlijke schepsels die van vorm kunnen veranderen en in het water leven. Schepsels die vaak de gedaante van een paard aannemen, aldus de fabels. Een paard met kwaadaardige bedoelingen; eropuit om mensen op haar rug naar diepten te voeren waar ze een zekere verdrinkingsdood zullen vinden. Een legende die kinderen waarschuwt voor de gevaren van water. Kelpies worden al zo lang als de mythe bestaat, verbeeld in kunstwerken. Soms in de gedaante van een mooie vrouw zoals op het schilderij The Kelpie van Herbert James Draper van begin vorige eeuw. En soms kwaadaardig, zoals in het gedicht Address to the Devil van Robert Burns (1786): When thowes dissolve the snawy hoord, / An’ float the jinglin icy-boord, / Then waterkelpies haunt the foord / By your direction, / An’ nighted trav’lers are allur’d / To their destruction. Ook het beroemde Monster van Loch Ness is een kelpie.
Jaarlijks komen een miljoen bezoekers de paardensculpturen bekijken – een impuls voor de lokale economie na de teloorgang van de industrieën. The Kelpies zijn onderdeel van het Helix Park, een groene zone van 350 hectare. Doel van het Helix-project was om het ongebruikte en verlaten land voor de lokale gemeenschap te veranderen in een recreatiegebied. Hiervoor ontvingen ze 25 miljoen pond van het Big Lottery Living Landmarks fund, waarvan vijf miljoen is gebruikt voor The Kelpies.
De andere bezienswaardigheid in de buurt is er ook een op wereldniveau; het Falkirk Wheel is de enige roterende scheepslift ter wereld. Na de voltooiing in 2002 is de hele trits sluizen die nodig waren om de twee belangrijke kanalen van Edinburgh naar Glasgow met elkaar te verbinden, overbodig geworden. De scheepslift tilt de kanaalschepen in een paar minuten 35 meter hoger of lager. Een sterk staaltje engineering, waarvoor de wet van Archimedes van stal is gehaald. Bijzonder om te aanschouwen en in combinatie met een bezoek aan The Kelpies nog een reden om de snelweg bij Falkirk te verlaten.
The Kelpies laten zich niet in een plaatje vangen, je moet ze ervaren. You’ll love them or you’ll hate them, maar wat The Kelpies bijzonder maakt is dat ze niet zijn te negeren. Door hun megalomane omvang zijn ze opgestuwd in de lijsten met landmarks – ze gaan er in Schotland prat op dat de paardenhoofden zelfs hoger zijn dan de befaamde Angel of the North van Anthony Gormley in Engeland. The Kelpies meten zich graag in ranglijsten met hoge al dan niet stalen bouwwerken, zoals de Eifeltoren of Anish Kapoors ArcelorMittal Orbit, in Stratford, Londen. En die willen we aanschouwen; aan de voet van grote bouwwerken voelen we ontzag en zijn we onder de indruk. Dat wisten de kathedralen bouwers van weleer al. Voor The Kelpies komt daar ook een gevoel van bevreemding en ongemak bij; ze zijn minder neutraal dan een brug of een toren. Misschien omdat het een verbeelding is van levende schepsels van bovennatuurlijke proportie die boven ons uittornen?
The Kelpies, Falkirk, Schotland, www.thehelix.co.uk