Nergens voel je de kruisbestuiving tussen kunstwerk en plek zo sterk als bij exposities die plaatsvinden in religieus erfgoed. Kansen om dat te ervaren zijn er genoeg, want kerken en kloosters stellen hun deuren steeds vaker open voor hedendaagse kunstenaars.
Liggend in een gekleurd golvend landschap van foam kussens onder me en de houten balken van de Chiesetta della Misericordia als een firmament boven me, word ik ondergedompeld in het 13-eeuwse kerkinterieur. Op een groot scherm zie ik de intieme beelden van When the body says Yes, het videokunstwerk van Melanie Bonajo voorbij rollen. Die ervaring van kunst beleven in een kerk vorig jaar op de Biënnale van Venetië is me bijgebleven. Misschien omdat het schuurde om de naakte geoliede lichamen in Bonajo’s film over elkaar te zien glijden met in mijn ooghoeken de relieken van de religieuze omgeving. Ik vermoed dat het minder intens was geweest die beelden te zien in het Rietveld paviljoen, de gebruikelijke plek voor de Nederlandse inzending van de kunstbiënnale in de gondelstad.
De ‘symbiose tussen kunstwerk en plek’ noemen de curatoren van de h3h biënnale in Oosterhout het fenomeen dat ik in Venetië ervoer, waarbij de locatie en de beeldende kunst een verbinding met elkaar en met de bezoeker aangaan. Waardoor iets ontstaat dat sterker is dan de som der delen. Dat gegeven vormt niet alleen een sterk uitgangspunt, maar is ook pure noodzaak. Want kerken en kloosters zijn op zoek naar herbestemmingsideeën voor hun gebouwen, omdat de geloofsgemeenschappen krimpen. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) biedt bouwstenen en handreikingen om kerkgemeenschappen te helpen en stimuleren een kerkvisie te ontwikkelen. Samen met gemeenten en provincies streven ze ernaar op een andere manier de toekomst van het religieus erfgoed veilig te stellen. Het tonen van hedendaagse kunst is er daar een van.
De praktijk leert: zoveel uiteenlopende religieuze locaties, zoveel oplossingen en invullingen. Het brengt de liefhebber van beeldende kunst op bijzondere plekken buiten de museummuren. Beeldenmagazine maakt een rondgang langs initiatieven van kunst in kerken en kloosters. Wie deze zomer op pad wil en al lang niet meer in een kerk geweest is of eens een klooster van binnen wil zien, heeft meer dan genoeg keus.
Nieuw Licht – Kunst in de Grote Kerk Alkmaar
De beeldbepalende 500-jarige Grote Sint Laurenskerk heeft geen religieuze functie meer, maar wel een goedgevulde culturele agenda. Voor het zomerprogramma Nieuw Licht wordt ieder jaar een kunstenaar uitgenodigd om werk te maken geïnspireerd door, of reflecterend op, het erfgoed van de kerk. Voor de derde editie dit jaar is de beurt aan beeldend kunstenaar Folkert de Jong. In Dutch Mechanisms toont hij de verschuivende kijk op de geschiedenis en die van het Alkmaars Ontzet in het bijzonder. In de kerk verrijzen beeldengroepen van atypische materialen, zoals styrofoam, polyurethaanschuim en epoxy.
Nieuw licht, Grote Kerk Alkmaar, 9 juni t/m 5 september 2023, www.grotekerk-alkmaar.nl
Studio Job voor Kunstkerk Dordrecht
De voorbijganger die omhoog tuurt ziet bovenop de Kunstkerk in Dordrecht een driehonderd kilo zware kip prijken. Als zijn blik omlaag glijdt naar de straatstenen is de kans groot dat zijn ogen blijven hangen bij een van de vele religieus geïnspireerde afbeeldingen in het gebrandschilderde glas op het kunstwerk dat Studio Job maakte voor de voorgevel van de voormalige gereformeerde kerk. The Embrace is een dertien meter hoge bronzen en glazen sculptuur die de contouren van de voorgevel volgt. Met de hand gemaakt in de werkplaats van Studio Job in opdracht van de Kunstkerk die hiermee zijn uitstraling als culturele ontmoetingsplaats wil versterken. Sinds afgelopen najaar te zien in de Museumstraat van de Drechtstad.
Oude Kerk in Amsterdam
Midden op de Wallen is de Oude Kerk een oase van rust. Op zondagmorgen wordt er nog een gebedsdienst gehouden. Gewoon even binnen zijn tussen het ingetogen interieur en de oude graven is al een ervaring op zich. Daarbij heeft de Oude Kerk een tentoonstellingsprogramma van allure waarbij tweemaal per jaar een hedendaagse kunstenaar wordt uitgenodigd werk speciaal voor de plek te maken. Deze zomer staat in het teken van de bijeenkomsten die kunstenaar Jeanne van Heeswijk organiseert. Ze onderzoekt hoe ‘gemeenschapszin en diverse vormen van collectiviteit juist in de binnenstad kunnen bijdragen aan een leefbaarder weerbaarder sociaal weefsel’. It’s OK is een manifestatie van veertig publieke bijeenkomsten.
It’s OK, Oude Kerk, Amsterdam, 26 mei t/m 24 september www.oudekerk.nl
Kapellenbaan in het Land van Cuijk
Een route van circa 70 kilometer leidt door het Land van Cuijk en het noorden van Limburg. Deze is uitgezet door het culturele initiatief Kapellenbaan en heeft als thema ‘Rust en bezinning’. Op de route die voert door het oudste cultuurlandschap van Nederland is werk van hedendaagse kunstenaars te zien. Onder meer Atelier Van Lieshout (Panta), Frank Havermans (Grenskapel), Sachi Miyachi (Kloostergang) en Maria Roosen (Shelter St. Agatha) maakten werk speciaal voor de locatie. Op de route zijn ook (religieuze) kunstschatten uit voorbije eeuwen te bewonderen, zoals het Severijnorgel in Cuijk (1625/1650) en het Mauritsraam in het Kruisherenklooster in St. Agatha (1680/1620). Op de website staat een kaart van de route met daarop aangegeven de culturele- en religieuze pleisterplaatsen en achtergrondinformatie daarover.
Grootste Museum van Nederland
Veel vliegen in een klap als het gaat om kunst in religieus erfgoed slaat het initiatief van Museum Catharijneconvent. Zij verenigde zestien kerken en twee synagogen onder de noemer Grootste Museum van Nederland. Centraal daarbij staat het monument zelf als kunstwerk dat (meer) gezien mag worden – waarom vereren we kerken in het buitenland vaak wel met een bezoekje en lopen we in eigen land minder makkelijk binnen? De geselecteerde kerken blinken uit door hun bijzondere architectuur, interieur, kunstwerken of glas-in-loodramen. Ze staan verspreid over het hele land; op de website zijn de locaties met hun verborgen schatten te vinden. De openingstijden tonen dat je altijd wel ergens kunt binnen lopen.
Museum Catharijneconvent, zestien kerken en twee synagogen, www.grootstemuseum.nl
Kunst in de Heilige Driehoek in Oosterhout
Wie de ‘h3h biënnale’ in Oosterhout bezoekt krijgt de kans in maar liefst drie kloosters en hun bijbehorende tuinen een kijkje te nemen. Deze bijzondere locatie in Noord-Brabant wordt in de volksmond de ‘Heilige Driehoek’ genoemd. De kloosterzusters stellen deze zomer voor de derde keer hun percelen beschikbaar voor het werk van zevenentwintig kunstenaars. Zij zijn geselecteerd bij het thema Geloof en maakten veelal werk specifiek voor de locatie. Zowel binnen als buiten.
Van 3 juni t/m 16 juli 2023 – h3hbiennale.nl
Buitenplaats Doornburgh, Maarssen
Het was aan de oevers van de Vecht waar een groep zusters in de jaren zestig onder architectuur een klooster lieten bouwen: priorij Emmaus. In de tuinen van Buitenplaats Doornburgh zijn hun graven te bezoeken. Het kloostergebouw is omgedoopt tot een ontmoetingsplek voor kunst en wetenschap. Dwalend door de kloostergangen zijn kunstwerken te zien van hedendaagse kunstenaars die de verhalen en thema’s uit het Bijbelboek Exodus verbeelden en vertalen naar de actualiteit van vandaag. De expositie EXODUS is een intense beleving, waarna in de refter – de voormalige eetzaal van de zusters – wijnen en spijzen genuttigd kunnen worden: een aanbeveling.
Van 24 maart t/m 24 september 2023 – buitenplaatsdoornburgh.nl/expo
Kunst op geestrijke gronden in Noordwijk
Nieuw deze zomer is de Biënnale Noordwijk. De (fiets)route voert door de verschillende dorpskernen van de gemeente en naar het strand. Onderweg zijn veertien kunstwerken van hedendaagse kunstenaars te zien. Het thema is Transities – kunst op geestrijke gronden. De vertaling is ‘het zelfherstellend vermogen van mens en natuur’ waar de kunstenaars op reflecteren. De biënnale heeft een aantal kerken als uitvalsbasis: de Witte kerk in Noordwijkerhout, de Heilig Hart van Jezuskerk in De Zilk en de kerktuin van de Oude Jeroenskerk in Noordwijk Binnen.
Van 21 maart t/m 21 augustus 2023 – biennalenoordwijk.nl