Wat liefde vermag in de hedendaagse kunst
Het Dordrechts Museum viert deze winter de liefde met een tentoonstelling waarin een keur aan hedendaagse kunstenaars alle facetten ervan verbeeldt: van romantische liefde tot ouderliefde en van lust tot rouw.
De weg naar de entree van het museum leidt door de prachtige museumtuin met honderd jaar oude platanen en beuken. Daartussen verwelkomt de menshoge matroesjka van Maria Roosen de bezoeker. Turn Magdalena Turn! is een uit hout gehakt visioen van de vrouw die Christus geliefde zou zijn geweest. De regenboogkleuren zijn een opmaat naar het kleurenpalet op de eerste verdieping van het museum waar de expositie KISS MY SOUL plaatsvindt, samengesteld door conservator Wilma Sütö. Want een bont geheel is het – de verbeelding van de liefde gaat veelal gepaard met een palet van kleuren. De opening met Vera Gulikens zoetgekleurde vrouwbeeld The Model (Hush and Hurl) dat we kennen van het campagnebeeld van de expositie, is exemplarisch voor de veelkleurige stemming van de tentoonstelling.
De ondertitel van KISS MY SOUL is Hemelse en Aardse Liefde in de Hedendaagse Kunst. Hoewel de liefde in de kunsten een eeuwenoud thema is, richt deze expositie zich op de verbeelding ervan door hedendaagse kunstenaars. En die grijpen vele vormen en materialen aan: van potloodtekeningen tot olieverfschilderijen, van knuffelbare objecten tot glaswerk, van houtsnedes tot videokunst: het is allemaal te zien. Er zijn meer dan vijfenzeventig werken van dertig kunstenaars. Ze zijn in de zalen gerangschikt onder zes thema’s als Promised Love en Family Love, een indeling die arbitrair aanvoelt en misschien niet nodig was geweest. De inleidende teksten variëren van krachtig, prikkelend en filosofisch tot zo zoet dat het glazuur van je tanden barst. Het liefdesthema is smaakgevoelig ontdek je al snel. Dat blijkt ook voor de waardering van de kunstwerken: als het om de liefde gaat, wordt het persoonlijk en is het lastig te vertalen adagium in the eye of the beholder meer dan ooit van toepassing.
Daarmee is deze expositie één grote conversation piece waarin bezoekers van alle geslachten en geaardheden zich kunnen spiegelen in het eclectische aanbod en met elkaar van gedachten kunnen wisselen over wat ze (denken te) zien. Want zijn het vagina’s die Hadassah Emmerich verbeeldt in het imposante schilderij Bodyscape? En wat te denken van de details die Ina van Zyl in houtskool en pastel aanbrengt in het mannelijk geslacht (His) of de glinstering van de tepels van Maria Roosens glaswerk (Borsten)? Wat voor gevoel krijg je bij de geslachten van de uit hout gesneden figuur van Femmy Otten (And Life is over There)? Gespreksstof genoeg kortom, voor wie in (liefdes)gezelschap de tentoonstelling bezoekt. Voeg daaraan toe de stem van de kunstenaars, die hoorbaar is in de quotes die zij leverden voor de bordjes bij de werken.
Aanraakbaar
De inspiratiebron voor deze groepstentoonstelling is het schilderij De Hemelse en Aardse Liefde (1850) van Ary Scheffer. De schilder is van oorsprong een Dordtenaar die carrière maakte in Parijs tussen schilders als Géricault en Delacroix. Hij verwierf daar ook zijn fortuin met het portretteren van rijkeluiskinderen. Zijn nalatenschap in geld en kunstwerken is door zijn dochter na haar overlijden geschonken aan Dordrecht en kan gezien worden als de start van het museum. In de vaste collectieopstelling op de benedenverdieping zijn Scheffers werken te zien. De Hemelse en Aardse Liefde hangt tijdelijk boven als opening van KISS MY SOUL. Te zien zijn twee vrouwen – beide de liefdesgodin Venus: de hemelse liefde zedig en de aardse liefde naakt met haar hand op een panter. Haar naaktheid was controversieel in de tijd dat het gemaakt werd, maar met een lap gedrapeerd voor haar vagina, is Scheffer beduidend minder expliciet dan hoe de hedendaagse kunstenaars de vrouwelijkheid verbeelden.
Zo toont KISS MY SOUL de bontfluwelen Hortissculptuur van Ferdi, een plant-achtig beeld van pluche, vrouwelijk en mannelijk tegelijk, licht erotisch en aanraakbaar. Even verderop hangt een fijne aquarel van Emma Talbot: Dreams of the future involve submerged things waar uit een vagina verstrengelde vrouwenbenen en octopustentakels ontspruiten. Het formaat van het werk is klein, maar prachtig; zorg dat je deze niet over het hoofd ziet. Waar je niet snel aan voorbij loopt zijn de spiegelwerken van Navid Nuur. De kunstenaar zegt: ‘De bezoeker is het beslissende ingrediënt van een kunstwerk’, wat automatisch ontstaat doordat je jezelf terugziet als onderdeel van de spiegelwerken As We Become One en Untitled (It’s No Crime to Tickle Time), 2009-2011. Ook Tracy Emins neonkunstwerk I promise to love you zet haar hartenkreet onontkoombaar in de schijnwerpers.
Vleesetende planten
Een primeur in Nederland is het zaalhoge drieluik van Marlene Dumas – de drie schilderijen waren eerder bij elkaar te zien op het Dumas retroperspectief in Palazzo Grassi tijdens de vorige Biënnale van Venetië. Nu domineren ze in hun volle glorie de kleine zaal in Dordrecht. The Origin of Painting (The Double Room) uit 2018 is geïnspireerd op het ontstaan van de schilderkunst uit liefde; de nimf Kora bracht de contouren van haar minnaar op de muur aan om hem bij zich te houden, al was het maar als silhouet. Dumas: “Schilderen gaat over het spoor van menselijke aanraking.” Ook Time and Chimera en The Making of verbeelden de vergankelijkheid en de liefde.
Verrassend is het werk van de Griekse Kalliopi Lemos dat voor het eerst in een Nederlands museum wordt getoond. Het staat aangenaam stevig in de ruimte en contrasteert pittig met al het zachte en zoete. Er ligt een stalen kettingsculptuur op de grond waarin de schakels de mannennachtmerrie van de vagina met messcherpe tandachtige uitstekels verbeelden – in de vorm van vruchten van vleesetende planten (Necklace). Ook zijn er gouden kettingen met emblemen van de rollen die een vrouw in haar leven kan aannemen – onder de pracht en praal van edelstenen (Necklace of Time).
Requiem
Het hoogtepunt van de expositie vormt de ingetogen, melancholische, zwart-wit animatiefilm The House That My Father Built (Once upon a time) uit 2010 van de Nederlands-Irakese Sadik Kwaish Alfraji. De film is een requiem voor zijn vader en verloren vaderland. De beschouwende, voorovergebogen figuur daarin is onvergetelijk in zijn eenvoud en universele emotie. “Is dit dan wat er van mijn vader is overgebleven…! / Een paar dingen, / Honderden herinneringen, / Treurende liefde die de ogen van mijn moeder nog steeds doet vollopen, / En veel onafgemaakte verhalen.” Hoe de kunstenaar erin slaagt vanuit zijn rouw die verhalen op het scherm te toveren, is bewonderenswaardig; het ultieme show don’t tell van wat liefde vermag.
Als tot slot de video-installatie When the body says Yes van Melanie Bonajo onderdeel was geweest van KISS MY SOUL was dat de sensuele uitsmijter geweest van de expositie. Nu moet de bezoeker het tot besluit helaas doen met een wandvullende fotostill uit de film die de Nederlandse inzending was op de vorige editie van de Biënnale van Venetië. Een omissie, maar laten we dat tot slot van deze warme, gulle tentoonstelling een liefdesteaser noemen. En voor wie na afloop nog niet genoeg heeft van de liefde, kan zich laven aan de vaste collectie van het museum waarbinnen een speciale liefdesroute is uitgezet. Daarna kun je fluitend naar huis met de playlist die museummedewerkers samenstelden met hun favoriete liefdesliedjes.
KISS MY SOUL – Hemelse en Aardse Liefde in de Hedendaagse Kunst, Dordrechts Museum, 15 oktober 2023 t/m 3 maart 2024 www.dordrechtsmuseum.nl