Bijna tweehonderd werken van de invloedrijke Franse beeldhouwer Auguste Rodin vonden hun weg vanuit openbare- en privécollecties naar het Belgische Museum voor Schone Kunsten in Bergen. Topstukken als De Denker en De Bronstijd zijn te zien naast niet eerder vertoond werk. Ze gaan de dialoog aan met de hedendaagse beeldhouwkunst van Berlinde de Bruyckere.
Werken van Rodin zijn door heel Europa te zien. In Nederland onder meer in Singer Laren en Kröller Müller. Is deze tentoonstelling de reis naar het zuiden van België waard? Absoluut, het opent een heel nieuwe blik op het werk van de kunstenaar die naast zijn beeldhouwwerk ook schitterende aquarellen maakte. Daarbij is de plaats Bergen (Mons) verrassend sympathiek en ze heeft een nieuwe impuls gegeven aan haar kunst- en cultuurprogramma waar ze de stad bij wil betrekken. De expositie vindt dan ook niet alleen plaats in het heropende Museum voor Schone Kunsten, maar ook in de Tuin van de Burgemeester van het stadhuis van Bergen en de Collegiale Kerk van Sint-Waldetrudis. Alles op loopafstand van elkaar, van het station en van het centrale plein van de stad vol met terrassen. De basis voor een dagje uit is geplaveid.
Belgische jaren
De Franse Auguste Rodin (1840-1917) bracht zes belangrijke jaren van zijn carrière door in België; een periode waarin hij van ambachtsman kunstenaar werd. Hij raakte in 1871 in Brussel verzeild als hulpje van beeldhouwer Albert-Ernest Carrier-Belleuse om decoratiewerken aan de Beurs te maken. Cherubijntjes werden Rodins specialiteit. Hij stond bekend om zijn vermogen de ‘mollige hoofden en ledematen van kinderen met duizelingwekkende precisie en snelheid’ vorm te geven. Voorbeelden van zijn engeltjes hangen in de expositie. De anatomie van de mens was een rode draad in zijn carrière en van deze tentoonstelling, net als zijn kijk op de renaissance. Bijna tweehonderd werken zijn bij elkaar gebracht, waarvan sommige niet eerder te zien waren. De bruiklenen komen onder meer uit het Louvre, het Rodin Museum en het Victoria and Albert Museum en uit privécollecties. Verrassend is dat er naast de marmeren, gipsen en bronzen beelden ook tal van aquarellen en gravures van Rodins hand te zien zijn. Klap op de vuurpijl is de combinatie van Rodins werk en dat van de moderne Belgische beeldhouwer Berlinde de Buyckere (1964) die door de zalen is gevlochten. Het is treffend hoe groot de raakvlakken in de anatomie en sfeer zijn als je hun werk naast elkaar ziet, zowel voor hun beider sculpturen als aquarellen.
Rodins doorbraak
Rodin had geen makkelijke start als kunstenaar. Hij ontdekte weliswaar al vroeg zijn tekentalent en kon zich op een gratis tekenschool bekwamen in het kopiëren, met name van de anatomie en de bewegingen van het menselijk lichaam op basis van modellen uit de Oudheid en de Renaissance. Hij kreeg ook levende modellen om mee te oefenen en hij won prijzen met zijn creaties. Maar hij slaagde tot drie keer toe niet voor het toegangsexamen voor de École des Beaux-Arts. Zodoende nam hij zijn vlucht tot het arbeidersleven en ging aan de slag als ornamentist. Eenmaal in België lieten de kunstenaars hem niet los; Van Dyck, Teniers, Snyders en Jordaens waren voorbeelden en vooral Rubens maakte dat hij zich naast zijn werk bleef ontwikkelen in het kopiëren van de meesters die hij bewonderde. Tijdens een reis naar Italië ontdekte hij renaissance kunstenaars Michelangelo en Donatello. In 1877 wilde hij zijn eigen carrière als kunstenaar lanceren met het grootschalige figuur De Bronstijd, een elegant 181 cm hoog naakt waarvoor de soldaat Auguste Neyt model stond. Prachtig, zo is te zien in de expositie en op het omslag van de catalogus, maar het gaf Rodin destijds niet de erkenning waar hij op gehoopt had en het zou pas jaren later in brons gegoten worden.
De Franse overheid gaf Rodin in 1880 dan toch zijn eerste grote opdracht; hij moest een monumentale decoratieve deur te maken voor een nieuw Parijs’ museum. De Hellepoort geïnspireerd op Dante’s Goddelijke Komedie, werd zijn levenswerk; Rodin was er decennia mee in de weer. In zijn atelier bouwde hij de poort van hout als basis om zijn figuren op te positioneren. In de expositie is een versie van de maquette te zien en ook de ‘zwarte tekeningen’ die hij componeerde uit allerlei materiaal met daarop een heel scala aan figuren en scènes waaruit hij kon putten voor de bevolking van de Hellepoort. Hier zijn de wereldberoemde sculpturen De Denker (1881-82) en De Kus (1886) uit voort gekomen, beide in Bergen te bewonderen samen met Rodins andere Hellepoort creaties.
Mantels en dierenhuiden
Voor de opdracht van de stad Calais om ‘de herinnering aan een heldhaftige actie (uit 1347) te vereeuwigen’, onderbrak Rodin zijn werk aan De Hellepoort om De Burgers van Calais te maken. Hij modelleerde zes manshoge figuren los van elkaar, blootsvoets en met een boetekleed aan. Het gelaagde resultaat ontstond doordat hij de naakte sculpturen met ruw canvas bekleedde voordat ze werden gegoten. Door de groepering heeft de compositie een zeggingskracht die sterker is dan de verheerlijking van het individu, zoals die tot dan toe gebruikelijk was. Het monumentale beeld werd onthuld in 1895. Rodin wenste dat het werk door een zo breed mogelijk publiek werd gezien en bij voorkeur op ooghoogte, zoals nu het geval is in Bergen waar De Burgers van Calais op een passende plek in de openbare Tuin van de Burgermeester staan, alsof het daar altijd heeft gestaan. Het kolossale beeld is echter speciaal voor deze Rodin expositie van het Domein van Mariemont naar Bergen verhuist. Dit exemplaar is bijzonder omdat het een van de vier afgietsels is die tijdens het leven van Rodin werden gemaakt – er zijn wereldwijd twaalf complete versies.
Een spannende impuls in de expositie ontstaat wanneer een imposante hedendaagse sculptuur, Arcangelo IV, (2021), om een hoek opdoemt. De Bruyckere plaatste haar hoog op sokkel, balancerend op haar wassen tenen lijkt het of zij opstijgt – of landt ze juist? Is het wel een vrouwfiguur dat verscholen onder een dierenhuid overgoten met was haar hoofd buigt? Raadselachtig, prachtig en de connotatie naar de mantels van De Burgers van Calais die op het bijschrift wordt gemaakt, is met een beetje goede wil denkbaar. In de Collegiale Kerk van Sint-Waldetrudis zijn als onderdeel van de Rodin-tentoonstelling nog een aantal Arcangeli van De Bruyckere opgesteld en komen daar geweldig tot hun recht tussen hemel en aarde. Niet overslaan dus.
Vrijheid
In de laatste tentoonstellingszalen is heel ander werk van Rodin te zien. Hij legde zich in de laatste twintig jaar van zijn leven voor een belangrijk deel toe op zijn tekeningen. En wel zodanig dat hij de basis legde voor de moderne schilderkunst en kunstenaars als Schiele, Matisse, Klee en Picasso beïnvloedde. Het waarom wordt volkomen duidelijk als je het uitgebreide palet aan aquarellen bekijkt die in deze tentoonstelling zijn samengebracht. Prachtige, fijn belijnde, intuïtief getekende, vrouwelijke naakten. Daartussen hangen getekende lichamen van De Bruyckere en zo ontstaat een opstelling waarin heden en verleden verrassend in elkaar overvloeien.
Ook in de laatste zaal is de vrijheid die beide kunstenaars nemen in hun latere beeldhouwwerk heerlijk om te zien voor onze eigentijdse ogen waarmee we de verbeelding graag laten spreken; lichamen vallen uiteen in incomplete delen, er zijn rafelranden en zelfs gaten in het brons die het maakproces onthullen. In Rodins laatste werk, Grote gehurkte vrouw met Irismasker, en De Buyckere’s vervreemdende, maar ontroerende Lijfje van was, resoneert de levens- en ervaringsvrijheid die de kunstenaars zichzelf gunden.
Rodin. Een moderne Renaissance, CAP/Museum voor Schone Kunsten van Bergen, België, 13 april t/m 18 augustus 2024, www.cap.mons.be