‘Er moet veel hersteld worden’
Voor kunstenaar patricia kaersenhout zijn kunst en activisme onlosmakelijk verbonden. Ze stelt racisme, ongelijkheid en het onrecht dat voortvloeit uit het slavernijverleden aan de kaak. “Ik vind het belangrijk om met mijn werk bewustwording te creëren.”
Het werk van patricia kaersenhout (1966) is deze zomer overal. Het Bonnefanten in Maastricht organiseert een solotentoonstelling, het TextielMuseum in Tilburg toont haar weefkunst, in de Kunsthal in Rotterdam stelt ze een expositie samen over het koloniale verleden van de stad en in Utrecht wordt het door haar ontworpen slavernijmonument onthuld.
patricia kaersenhout heeft een Surinaamse achtergrond en groeide op aan de Noord-Hollandse kust. Ze studeerde in Amsterdam aan de sociale academie en de Gerrit Rietveld Academie. Sindsdien heeft haar carrière een vlucht genomen. Haar werk werd onder meer geëxposeerd in de Verenigde Staten, Senegal en verschillende Europese landen. In 2021 werd ze benoemd tot lid van de prestigieuze Akademie van Kunsten.
Sinds een paar jaar schrijft ze haar naam alleen nog met kleine letters. “Kapitalen in Europese talen drukken voor mij een hiërarchie van dominantie uit”, vertelt ze. “Het liefst wil ik dat er helemaal niet meer met hoofdletters wordt geschreven, dus ik ben begonnen met mijn eigen naam. Daarbij is het een eerbetoon aan bell hooks (pseudoniem van de Amerikaanse schrijver en politiek activist Gloria Jean Watkins, red.), die twee jaar geleden overleed.”
FEESTTAFEL
Alles wat kaersenhout maakt, komt voort uit haar ideologische drijfveren. “Sinds ik van de academie af ben, werk ik aan het openbaren van uitgewiste verhalen. Mijn werk staat in verbinding met het voorouderlijke. Tijdens de trans-Atlantische slavernij is miljoenen mensen groot onrecht aangedaan. Vervolgens heeft het kolonialisme dat onrecht voortgezet. Nu pas, 150 jaar na de afschaffing van de slavernij, begint men schoorvoetend te erkennen wat een misdaad tegen de menselijkheid dat is geweest. Het brengen van die verhalen is een vorm van herstellende rechtvaardigheid; er moet veel hersteld worden. Kunst is een onderzoekend medium, waarbij je dingen aan de kaak kunt stellen en iets in beweging kunt brengen.”
kaersenhout kiest uiteenlopende vormen om haar boodschap te uiten: film, fotografie, textiel, beelden, performance en installatiewerk. “Ik vind het belangrijk dat mensen niet neutraal kijken naar de geschiedenis, ook al is het voor hun gevoel lang geleden. De nazaten hebben er nog steeds last van. Met kunstvormen kun je emoties oproepen en kan empathie ontstaan. Een beeld kan bij je binnenkomen, zonder dat je kunt verklaren hoe.”
OPEN BLIK
Een voorbeeld van hoe kaersenhout erin slaagt met haar kunst een boodschap onder de aandacht te brengen, is het succes van Guess Who’s Coming To Dinner Too?. In 2019 voltooide ze deze zaalvullende installatie voor het Amsterdamse kunstcentrum De Appel. In 2021 werd het aangekocht door vier musea, die ieder een deel in hun collectie opnamen. Het totale werk bestaat uit vier grote driehoekige tafels, die ieder ruimte bieden aan vijftien gasten. De tafels zijn feestelijk gedekt met geborduurd textiel, waarop de namen, herkomst en geboorte- en sterfdata van vrouwen staan, en door de kunstenaar ontworpen glaswerk. Voor de gastenlijst selecteerde ze zestig Zwarte* vrouwen en vrouwen van kleur, die in het verleden niet de aandacht kregen die ze verdienen. De inspiratie voor Guess Who’s Coming To Dinner Too? kwam van het soortgelijke werk The Dinner Party (1974-79) van de Amerikaanse feministische kunstenaar Judy Chicago. Een iconisch werk, maar volgens kaersenhout met een omissie: vrijwel al Chicago’s tafelgasten zijn wit.
In het retrospectief in het Bonnefanten is een opstelling van drie van de vier tafels te zien. Een nieuwe toevoeging is een website waarop de kunstenaar alle verhalen achter de hoofdpersonen heeft ingesproken, omdat ze ook mensen uit een orale traditie de gelegenheid wil geven de verhalen te leren kennen, net als mensen met een visuele beperking. “De fysieke tafel kan niet groter worden, maar via de website kunnen mensen vrouwen aandragen van wie ze vinden dat die ook voor het voetlicht moeten komen.”
Andere hoogtepunten op de tentoonstelling zijn het videowerk What a Piece of Work is Man (2021), waarbij bustes van generaals uit het koloniale verleden uiteenbarsten, en het niet eerder getoonde Le retour des femmes colibris (2022). Deze film draait om de Franstalige intellectuele Négritude-beweging, uit de jaren dertig van de vorige eeuw.
De solotentoonstelling is omvangrijk. “Ik heb er wakker van gelegen”, vertelt de kunstenaar. “Het lijkt zo’n groot oppervlak om te vullen, maar ik blijk meer werk te hebben dan ik dacht.” In de expositie reflecteert kaersenhout op de betekenis van zwart activisme, feminisme, seksualiteit, het slavernijverleden en kolonialisme. De tentoonstellingstitel ‘Visions of Possibilities’ verwijst naar een wereld van mogelijkheden. “Ik wil mensen de mogelijkheid bieden de thema’s met een open blik te benaderen, waardoor er een kans bestaat dat ze met nieuwe ogen naar de geschiedenis gaan kijken, in plaats van mensen iets op te leggen.”
WONDERKAMER
Als onderdeel van het landelijke Herdenkingsjaar Slavernijverleden, van 1 juli 2023 tot 1 juli 2024, heeft de Kunsthal kaersenhout gevraagd een expositie samen te stellen over het koloniale verleden van Rotterdam. Daarvoor selecteerde zij kunstwerken uit de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen en andere Rotterdamse musea. “Het wordt een totaalinstallatie, waarbij we heel anders kijken naar de koloniale geschiedenis. De opstelling is geënt op zestiende-eeuwse ‘Wunderkammers’, waarin exotische objecten en artefacten uit andere culturen werden tentoongesteld. Ik heb dat gegeven omgedraaid en exposeer de cultuur van witte mensen als een wonderlijk iets om te bekijken. Er zullen geen Zwarte mensen te zien zijn, alleen de witte cultuur, die niet gewend is om bekeken te worden. Daarbij ben ik niet lineair, maar associatief te werk gegaan. Ik ben benieuwd hoe het resultaat gaat uitpakken.”
Voor de groepstentoonstelling ‘Textile Now – Elke draad een verhaal’ in het TextielMuseum ontwikkelde kaersenhout samen met socioloog Rolando Vázquez drie bijzondere wandkleden, waar bezoekers draden uit kunnen trekken. Voor deze techniek werkten ze samen met de werkplaats TextielLab en de meesterwevers van het TextielMuseum. “Deze creatie is een letterlijke manier om symbolen van macht te ontrafelen. We hebben afbeeldingen van mensen die tentoongesteld werden in een ‘menselijke dierentuin’, tijdens de wereldtentoonstelling in 1883 in Amsterdam, geweven tot een wandkleed. Daardoorheen hebben we koloniale oorlogsvlaggen geweven, op zo’n manier dat die draden eruit getrokken kunnen worden. Uiteindelijk blijven de foto’s van die mensen over; een manier om hen hun waardigheid terug te geven.” De titel van het werk is veelzeggend: Our Light Will Outlast Their Flags.
SLAVERNIJMONUMENT
Op 30 juni, de dag voor Keti Koti, de jaarlijkse herdenking van de afschaffing van de slavernij, onthult de gemeente Utrecht in het Griftpark het monument Vlucht en verzet, dat kaersenhout ontwierp. Het beeld heeft de vorm van een scheepsboeg, waarvan de drie hoeken Europa, Afrika en Amerika vertegenwoordigen; de continenten waartussen de slavenhandel zich afspeelde. Hoog bovenop torenen gouden figuren op zuilen. “Met deze ‘flying Africans’ uit een Caribische slavenlegende wil ik de nadruk leggen op de strijdbaarheid van Zwarte mensen. Zij zijn van meet af aan in verzet gekomen tegen hun ontvoering. De legende gaat over de bevrijding van de geest, ook al wordt het lichaam gevangengehouden. Mensen stopten met zout eten en dachten dat ze zo terug konden vliegen naar Afrika.”
De kunstenaar hoopt dat het monument een ‘conversation piece’ wordt, een plek waar mensen met elkaar in gesprek gaan over de verhalen van vlucht en verzet, die via QR-codes bij het monument te beluisteren zijn. “Het is een podium, je mag het ook gebruiken om te protesteren”, zegt de kunstenaar. “Aan de zijkant van het monument maakte ik openingen die exact het formaat hebben van de ruimte die slaven hadden aan boord tijdens hun overtocht. Je kunt aan den lijve ondervinden hoe schrikbarend krap die ruimte was.”
Als gezegd, deze zomer kun je niet om het werk van patricia kaersenhout heen. “In de loop der jaren ben ik beter geworden in het verwoorden van mijn boodschap. Het is belangrijk dat je als kunstenaar in een constante staat van wording blijft, dat je jezelf kritisch blijft bekijken en bevragen in alles wat je doet. Ik werk niet om een gevierd kunstenaar te worden, maar vanuit een diepe innerlijke noodzaak en overtuiging. Dat werkt als een magneet.”
*Op verzoek van de kunstenaar wordt hier ‘Zwarte’ met een hoofdletter geschreven, omdat het niet alleen om de huidskleur gaat, maar om de politieke betekenis van het woord.
• ‘patricia kaersenhout – Visions of Possibilities’, 10 juni t/m 5 november; Bonnefanten, Avenue Ceramique 250, Maastricht; di t/m zo 11-17; MK geldig; bonnefanten.nl • ‘Textile Now – Elke draad een verhaal’, 10 juni t/m 1 oktober, TextielMuseum, Goirkestraat 96, Tilburg; di t/m vr 10-17, za en zo 12-17; MK geldig; textielmuseum.nl • ‘(H)erkennen, herbouwen – De wonderkamers van het Rotterdams koloniaal verleden’, 24 juni t/m 29 oktober; Kunsthal, Museumpark, Westzeedijk 341, Rotterdam; di t/m zo 10-17; MK geldig; kunsthal.nl