Textielkunstwerken vertellen vurige verhalen
In de kelder van het Stedelijk Museum Amsterdam gonst het van de maatschappelijke boodschappen vertelt door een magnifieke verzameling textielkunstwerken uit alle continenten. Unravel laat zien hoe buitengewoon krachtig dit lang onderschatte medium is.
Ontwarren of loshalen is de, zowel letterlijk als figuurlijk toepasselijke, betekenis van Unravel. Het doet mij direct denken aan het onvermijdelijke uit de knoop halen van handwerkjes die ik op de lagere school moest maken – lessen waarbij ik met ingehouden woede en frustratie het bedoelde brei-, haak- of punnikwerkje gaaf probeerde af te leveren. Handarbeid was aan mij duidelijk niet besteed, ik heb daarom bij voorbaat al diep ontzag voor de technische aspecten die komen kijken bij het vervaardigen van de textielwerken zoals getoond in deze expositie. Het talent waarmee de kunstenaars technieken inzetten om het materiaal hun wil op te leggen wat zelfs leidt tot ruimtelijke sculpturen, is bewonderenswaardig.
De textielwerken hangen niet alleen aan de wand, maar staan, liggen en hangen vrij in de grote kelder. Bij binnenkomst domineren de gekleurde draperieën van ruwe wol (Quipu Austral, 2012) van de Chileense Cecilia Vicuña van plafond tot vloer de ruimte. In combinatie met het geluid dat ze produceren word ik direct de tentoonstelling ingetrokken. Vervolgens is het even zoeken. De expositie is opgebouwd uit zes thema’s. De beschrijving ervan voegt een verdiepende laag toe, maar het is in de open ruimte niet direct duidelijk welke werken bij welk thema horen – eenvoudig op te lossen door de bordjes bijvoorbeeld een themakleur te geven (en dan graag ook een beter leesbare lettergrootte).
De thema’s die onder de paraplu van de ondertitel The Power and Politics of Textiles in Art hangen, geven de maatschappelijke reikwijdte die de werken meedragen weer. Unravel toont meer dan honderd textielwerken van vijfenveertig hedendaagse kunstenaars uit de hele wereld. Onwillekeurig zoek ik in de expositie ook naar Nederlandse kunstenaars en hun boodschap in textiel, maar op hen is de keuze niet gevallen – wellicht het gevolg van de samenwerking met het Londense Barbican Centre waar Unravel eerder dit jaar te zien was. Gemiste kans, want bijvoorbeeld de textielwerken met de krachtige boodschap van patricia kaersenhout, Fransje Killaars of Lizan Freijsen, hadden hier niet misstaan.
Smokkelwaar
Hedendaagse textielkunst is hoe tactiel of aaibaar ook, vooral geëngageerd en een middel tot communicatie die spijkerhard kan zijn. De teksten die Tracey Emin in de stof stikte over haar verkrachting op dertienjarige leeftijd, laten niks te raden over – woorden van pijn op een zachte appliqué-deken (No chance (WHAT A YEAR), 1999).
Het contrast tussen vorm en boodschap schrijnt ook in het werk Bottari (2011-2018) van Kimsooja. De textielbundels zijn gemaakt van zachte bedspreien die in Korea worden geschonken aan pasgetrouwde koppels, maar symboliseren ook harde migratietaferelen waarbij persoonlijke spullen op de vlucht meegedragen moeten worden. De stoffen cactussen uit de serie Space in Between (2016) van Margarita Cabrera stellen ook de immigratieproblematiek aan de orde, in dit geval tussen Mexico en de Verenigde Staten. De cactussen maakte ze van uniformen van de Amerikaanse grenspolitie, die de vijand is voor de een en door de ander gevoeld wordt als beschermer. Migranten borduurden hun verhalen op deze beladen uniformstof. Textielwerken die letterlijk als drager van een verzonden boodschap werden gebruikt, zijn de Arpillera’s (arpillera betekent jute) die in de jaren zeventig dienden om berichten over de toestand in Chili onder het dictatoriale gezag van Pinochet het land uit te smokkelen. Anoniem gebleven vrouwen uit het verzet borduurden afbeeldingen van katoen en wol op jute ter grootte van een kussensloop. Ontroerend.
Bloemetjespatroon
Onheilspellend is het sculpturale werk dat Magdalena Abakanowicz maakte van sisal en paardenhaar; het enorme silhouet doemt op als je achter in de zaal een hoek omslaat. Vêtement noir (Black Garment, 1968) is een van de negen werken die het Stedelijk toont uit zijn eigen collectie. De aanblik van Phasing (Flow, 2017) even verderop aan de muur is fascinerend. Je ziet vooral wat ontbreekt, namelijk de gezichten van de vrouwen. De hoofddoeken die hen omhullen in de kenmerkende dunne stoffen met bloemetjespatroon, hangen in een installatie die zichzelf in vorm houdt met doorzichtige hars. Kevin Beasley modelleerde deze ‘geestensculptuur’ met huisjurken uit een winkel in de New Yorkse wijk Harlem waar zijn groot- en overgrootmoeder vaak kwamen. Terwijl je hen in het ontbrekende gezicht kijkt, hoor je uit een box geluiden die uitgezonden worden van elders in het museum.
Nagedachtenis
Van sommige werken zie je niet direct hoe die in elkaar steken. De quilt Sweven (2022) heeft meerdere lagen en verandert naarmate je die vanuit een andere hoek bekijkt; een soort optische illusie. De Amerikaanse kunstenaar Sanford Biggers werd geïnspireerd door de geschiedenis van quilts die werden gebruikt om gecodeerde berichten te zenden aan tot slaaf gemaakten die de vluchtroutes van de Underground Railroad zochten. Hij voegde aan zijn quilt uitgesneden lagen en patronen toe, als symbolen van de overlevingsstrategieën die mensen van kleur in veel gevallen nog altijd moeten inzetten.
De ingeniositeit van de getoonde textielwerken doet verlangen naar het oplichten van een tipje van de sluier van het maakproces. In de fraaie catalogus staan foto’s die enigszins ontrafelen hoe werken zijn vervaardigd. Ze geven een idee hoe de boodschap in het hoofd van de kunstenaar zich steek voor steek ontvouwt in zijn of haar vaardige handen. In een zijzaal wordt de hypnotiserende film getoond van de Mexicaanse conceptuele kunstenaar Teresa Margolles over de groep Harlem Needle die gezeten rondom een tafel het werk american Juju for the Tapestry of Truth (2015) vervaardigt: knippend, scheurend, naaiend, bordurend, appliquerend – alles in een serene kalmte die ik niet herken als naald en draad in mijn buurt komen. Ondertussen voeren ze intense gesprekken over de moordpartijen die plaatsvinden in hun buurt. Dit textielwerk dat een nagedachtenis vormt aan de Afro-Amerikaanse Eric Garner die stierf door politiegeweld tijdens zijn arrestatie op Staten Island (NY), ligt aangrijpend aangelicht in de vitrine. De dialoog uit de film galmt na – net als de tientallen door textielwerken vertelde verhalen in de kelder.
Unravel – The Power and Politics of Textiles in Art – Stedelijk Museum Amsterdam – 14 september 2024 t/m 5 januari 2025 www.stedelijk.nl